«رخصت پهلوان» مروج اخلاق، منش و فتوت و جوانمردی است و همواره در پی آن بوده است که جامعه ورزشی و هنری را به این زینت دیرینه فرهنگ و ورزش کشور بیاراید.
اینک که ۷۲ سال انتشار «رخصت پهلوان» را پشت سر می‌گذاریم، بر آن شدیم که حرف رخصت خود را در چندین شماره پیاپی به بحث و بررسی «فتوت» و آیین جوانمردی اختصاص دهیم تا جوانان، ورزشکاران، ورزش دوستان و اهل هنر را از دریچه‌ای دیگر با این مرام والا آشنا سازیم.
برای عرضه این مطالب، از منابع متعدد فرهنگی و ادبی سود خواهیم جست و فتوت نامه‌های گوناگونی را که توسط بزرگان علم و اخلاق و فرهنگ کشورمان به نگارش درآمده است، را مرور خواهیم نمود. ابتدا از «فتوت‌نامه سلطانی» به قلم «مولانا حسین واعظ کاشفی سبزواری» که از مهمترین اسناد آیین جوانمردی در ایران است، بهره خواهیم گرفت، تا مفید افتد.
کلمه «فتوت» واژه‌ای است عربی که از ریشه «فتی» برگرفته شده است. عرب زبانان به جوانی که تازه پای در دوران جوانی می‌گذارد، «فتی» می‌گویند. «فتوت» کلمه‌ای است که در ادبیات قبل از اسلام نیز به طور فراوان به کار رفته است و عمدتاً به معنی شجاع و دلاور مورد استفاده شاعران و نویسندگان قرار می‌گرفته است.
جالب اینکه در آن روزگار، دو صفت شجاعت و سخاوت از پسندیده‌ترین و محبوب‌ترین صفاتی بوده است که بزرگان عرب به آن افتخار می‌کرده‌اند و برای کسی که دارای این دو صفت بوده است کلمه «فتوت» را به کار می‌برده‌اند.
هم‌خانواده‌های این کلمه در قرآن کریم نیز به کار رفته است به طوری که در سه آیه گوناگون از این ریشه به عنوان «جوانمرد» مورد استفاده قرار گرفته و خداوند متعال از حضرت ابراهیم و حضرت یوسف و اصحاب کهف به عنوان «جوانمرد» یاد نموده است.
اینکه امروزه نیز این واژه مورد علاقه و احترام ایرانیان می‌باشد، از آن روست که این واژه اساساً واژه‌ای دینی و اعتقادی است و به طور مکرر در فرهنگ اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.
تردیدی نیست که ما ایرانیان همواره برای این واژه احترام خاصی قائل بوده‌ایم و نسبت به «جوانمردان» عشق ورزیده‌ایم. به جرأت می‌توان گفت که مفهوم والای فتوت و جوانمردی در فرهنگ ایرانی از آن جهت است که مولای متقیان علی (ع) از سوی پیامبر اکرم (ص) به عنوان «جوانمرد» معرفی شد و این صفت ارزشمند همچون نشان افتخار بر سینه علی (ع) نصب گردید.
در جنگ احد هنگامی که پرچم اسلام به دست مولا علی (ع) سپرده شد، آنچنان دلاوری و شجاعتی از ایشان مشاهده گردید که همان روز این جمله معروف درباره حضرت علی (ع) بیان گردید: لافتی الا علی (هیچ جوانمردی نیست جز علی).
«فتوت» از جمله واژه‌هایی است که علاوه بر استعمال فراوان در عصر جاهلی، طی چهارده قرن گذشته همواره بار ارزشی خود را حفظ کرده است و روز به روز بر وسعت معنا و مفهوم آن افزوده شده است. مثلاً در عصر اموی «فتوت» علاوه بر شجاعت و سخاوت، معانی دیگری را در برگرفت و اندک اندک، مفاهیمی چون ایثار، خودداری از هوای نفس و برخورداری از اخلاق نیک نیز تحت عنوان «فتوت» مورد استفاده قرار می‌گرفت. به طوری که در همان روزگار درباره جوانمردان گفته‌اند:
«جوانمردان دارای سه نشانه هستند: وفای به عهد، مدح کردن بدون چشم‌داشت و پاداش و بخشش داوطلبانه» باز هم در تعریفی دیگر گفته شده است: «فتوت، چیزی نیست جز اخلاق خوب» و همچنین بیان شده است که «جوانمرد، خود را کوچک می‌شمارد و دیگران را بزرگ می‌دارد.»
در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) آمده است که فرمود: «جوانمردان امت من دارای ده علامت هستند.» اصحاب درخواست کردند که این ده علامت معرفی شود تا آنان نیز با عمل به آنها به سلک جوانمردی درآیند. پیامبر (ص) فرمود: راست‌گویی، وفای به عهد، امانت‌داری، ترک دروغ، بخشش به یتیمان، دست‌گیری از درماندگان، بخشش، نیکوکاری، میهمان‌داری و حیا.
«حسن بصری» گفته است مفهوم «فتوت» را می‌توان در این آیه خداوند یافت: «خداوند فرمان می‌دهد به عدل و نیکوکاری صله ارحام و نهی از فحشاء و منکر و ستم.»
خلاصه کلام این که: فتوت و جوانمردی به عنوان واژه‌ای که همواره مورد علاقه و احترام ما ایرانیان بوده و می‌باشد، دارای سابقه‌ای طولانی است و در قرآن کریم و احادیث معصومین (ع) نیز به طور فراوان به کار رفته است، آن چنان که قرآن کریم حضرت ابراهیم و حضرت یوسف و اصحاب کهف را «جوانمرد» می‌نامد و پیامبر اکرم نیز از علی (ع) به عنوان «جوانمرد» یاد می‌کند و ما ایرانیان به دلیل ویژگی‌‌های فرهنگی خود و نیز عشق و علاقه به خاندان نبوت، همیشه خواسته‌ایم که جوانمرد باشیم. باشد که چنین باشد.
